مراقبت از اطفال|اطفال و مراقبت های صحیح

همانطوري كه مي دانيم كود كان به دليل ضعف قواي جسمي و نداشتن توانائي در مقابله با بيماريها جزء گروههاي پر خطر جامعه محسوب شده و نياز به توجه ويژه و مراقبتهاي خاص دارند ، لذا شايسته است در راستاي رسيدن به هدف سلامت كودكان و در نتيجه سلامت جامعه بر آن شديم تا در اين مباحث به نحوه مراقبت و بررسي رشد و نمو آنها بپردازيم .

اميد است تا در اين راه طولاني و مهم بتوانيم به اهداف عالي خويش برسيم و جامعه اي شاد همراه با كودكاني سالم كه آينده ساز كشور عزيز ما خواهند بود داشته باشيم .

هدف :

بالا بردن سطح سلامت كودكان از طريق كاهش عوارض دوران كودكي و نوزادي و كاهش مرگ و مير آنها است .

براي داشتن كودكي سالم ، بايستي به رشد او توجه ويژه داشت ، يكي از بهترين راههاي مطلع شدن از سلامت كودك مراقبت رشد او ميباشد ، شاخصهاي اندازه گيري رشد جسمي ،وزن ، دور سر ، قد و سير تكامل فيزيكي مي باشد .بنابر اين در اين مبحث به چگونگي كنترل رشد كودك خواهيم پرداخت .

نحوه اندازه گيري وزن در كودكان :

اندازه گيري وزن بهترين شاخص رشد جسمي است ،اولين توزين بايد بلافاصله بعد از تولد صورت گيرد . معمولاّ براي وزن كردن كودكان از سه نوع ترازو استفاده مي شود .

-ترازوي ثابت يا رو ميزي

-آويزي

-عقربه اي يا كفي

در اندازه گيري وزن كودكان با ترازوي رو ميزي به نكات زير بايد توجه داشت :

– ترازو در روي ميز و محل مطمئني قرار داده شود .

– از مادر بخواهيد لباسهاي كودك را كم كند و چنانچه اتاق سرد باشد در بيرون آوردن لباسهاي كودك بايد احتياط كرد چون ممكن است سرما بخورد .

– پارچه تميز ونرم و يا كاغذ تميزي را روي كفه ترازو قرار دهيد و كودك را روي آن بخوابانيد .

– از تعادل ترازو مطمئن شويد وزنه بايد روي عدد صفر قرار گيرد ، اغلب ترازوها دگمه با پيچي دارند كه با آن ترازو را تنظيم مي كنند.

– كودك را به كمك مادر و به آهستگي و با احتياط بر روي ترازو قرار دهيد و از مادر بخواهيد كه كاملاّ نزديك كودك ايستاده و با او مشغول صحبت شود چون نوزادان و اطفال تحرك زيادي دارند مواظب باشيد كه از روي ترازو به خارج پرت نشويد .

توجه :

در اين مرحله به منظور دقت در توزين كودك توجه داشته باشيد كه ترازو به محلي تكيه نداشته باشد و بهورز يا مادر براي ثابت نگه داشتن كودك با دست به ترازو فشار نياورند .

-با حركت دادن وزن به طرف چپ و راست تعادل را بدست آوريد . بعضي از ترازو هاي اطفال روميزي عقربه اي هستند كه عقربه در روي وزن كودك ثابت مي ماند . بعد از متوقف شدن حركات كودك وزن را بخوانيد و يادداشت كنيد.

-هنگام خواندن وزن ،پاها يا قسمتهاي بدن طفل نبايد به زمين يا محل ديگري بخورد .

-در پوشاندن لباس كودك به مادر كمك كنيد .

– ترازو را براي استفاده بعدي آماده كنيد و در بين دو وزن كردن ميله مدرج را روي صفر قرار داده و ترازو را قفل كنيد .

طرز كار با ترازوي آويزان :

-ترازو را از ميله فلزي يا شاخه محكم درختي آويزان كنيد .

-از مادر خواهش كنيد لباسهاي كودك را تا حد امكان كم نمائيد .

-از مادر بخواهيد كودك را در محل توزين بگذارد و يا خود اين كار را انجام دهيد .

– كودك را در حاليكه در شلوارك است از قلاب مخصوص آويزان كنيد .

– وزن را بخوانيد و يادداشت نمائيد .

طرز كار با ترازوي كفي يا عقربه اي :

-ترازو در محل صافي قرار گرفته باشد .

-عقربه روي نقطه مربوط به صفر باشد.

-كاغذ و يا پارچه تميزي را روي آن قرار دهيد .

-كفش كودك را در آوريد .

-موقع خواندن وزن كودك بطور مستقيم نگاه كنيد تا وزن را درست بخوانيد و سپس يادداشت كنيد .

توجه :

وزن طبيعي نوزاد بين 2500 تا 4500 گرم است و معمو لاّ در هفته اول كمي از وزن نوزاد كاسته ميشود زيرا شير كافي نمي خورد و از طرفي ادرار و مدفوع مي كند و چنانچه نوزاد شير كافي بخورد تا روز دهم به وزن زمان تولد خود ميرسد و بعد از آن مرتباّبه وزنش اضافه مي شود . بطوريكه در 6 ماهگي به دو برابر وزن زمان تولد و در يكسالگي به 3 برابر و در 2 سالگي به 4 برابر وزن زمان تولد خود ميرسد .

نحوه اندازه گيري قد در كودكان :

در هر بار مراقبت از زمان تولد تا 6 سالگي بايد قد كودك را اندازه گيري نمائيد . اندازه گيري قد كودكان را در حالت خوابيده يا در حال ايستاده ميتوانيد انجام دهيد .

الف- روش اندازه گيري قد در حال خوابيده :

-از مادر كودك بخواهيد كلاه يا روسري كودك را باز كند و پتوي كودك را در آورد بطوريكه سر وكف پاي كودك آزاد و مشخص باشد .

-طفل را در روي ميز قد سنج بخوابانيد بطوريكه سر طفل را با احتياط به قطعه چوبي كه روي صفر خط كش بطور عمود نصب شده است تكيه دهيد .

-قسمت متحرك خط كش را حركت دهيد بطوريكه با كف پاي طفل تماس پيدا كند .

-قد كودك را بخوا نيد و يادداشت كنيد .

اگر ميز قد سنج در اختيار نداريد مي توانيد متر پارچه اي را روي ميز معمولي كه در كنار ديوار و محل مطمئني قرار داده شده بچسبانيد. بعد يك صفحه صاف را در قسمت بالاي سر كودك و عمود بر قسمت بالاي ميز و مقابل عدد صفر قرار دهيد و بعد از ثابت نگهداشتن كودك عددي را كه پاشنه پاي كودك در مقابل آن قرار گرفته است بخوانيد.

ب-روش اندازه گيري قد در حال ايستاده :

در كودكان زير 6 سال اندازه گيري قد در حالت خوابيده دقيق تر است ، اما در كودكاني كه به راحتي و بدون كمك مي ايستند مي توان در حال ايستاده قد را اندازه گير ي كرد.

اندازه گيري قد در اين روش در حالي انجام مي پذيرد كه كودك ايستاده و پاشنه هاي پا و سرين و قسمت فوقاني پشت وناحيه پس سري وي به ديوار و پاشنه ها بهم چسبيده و بازو ها بطور طبيعي در كنار بدن آويزان باشند ، در اين حال مي توانيد از متري كه به ديوار چسبانده شده استفاده كنيد و يا با متر پارچه اي از فرق سر تا كف پاي كودك را اندازه بگيريد .

اندازه طبيعي قد در نوزادان 55-44 سانتيمتر است و در پايان يكسالگي حدود 25 سانتيمتر به قد طفل اضافه مي شود و در سال دوم 12 سانتيمتر و در سال سوم 8-6 سانتيمتر به قد كودك اضافه ميشود .

نحوه اندازه گيري دور سر :

به منظور بررسي رشد طبيعي دور سر لازم است كه تا پايان 2 سالگي بطور مرتب در مراقبتها دور سر كودك اندازه گيري شود .

براي اندازه گيري دور سر كودك مي توانيد از متر پارچه اي استفاده نمائيد بهتر است براي اندازه گيري دور سر طفل در حالت خوابيده به پشت باشد سپس مراحل زير را انجام دهيد :

-از مادر بخواهيد كلاه يا روسري كودك را در آورد .

– دور سر كودك را بر جسته ترين نقطه پشت سر تا بر جسته ترين نقطه روي پيشاني اندازه بگيريد ، بطوريكه متر در قسمت جلو روي برآ‎مدگي ابرو ها قرار گيرد . اندازه بدست آمده را بخوانيد و يادداشت نمائيد .

اندازه طبيعي دور سر در موقع تولد 37-35 سانتيمتر است در موقع معاينه نوزاد اگر اندازه دور سر بيش از حد معمول و يا كوچكتراز حد طبيعي بود ارجاع به پزشك لازم است .

تا پايان 3 ماهگي هر ماه 2 سانتيمتر و از 4 ماهگي تا پايان 6 ماهگي هر ماه 1 سانتيمتر و از 7 ماهگي تا پايان يكسالگي هر ماه نيم سانتيمتر به دور سر كودك اضافه ميشود .

هر بار كه كودك را مراقبت مي كنيد به افزايش دور او توجه كنيد و در صورت اضافه شدن اندازه دور سر يا افزايش غير طبيعي كودك را ارجاع فوري دهيد .

رشد ونمو كودك :

رشد : افزايش اندازه و اندامهاي بدن گفته مي شود مثل افزايش وزن ، افزايش قد ، افزايش دور سر ، طول بازوها ، طول پاها و … .

تكامل: پيشرفت منظم در طول مسيري مداوم گفته مي شود كه در اين مسير كودك مهارتها و رفتارهاي جديدتري قرار مي گيرد . به عبارت ديگر تغيير در عملكرد كودك را تكامل گويند ،مثل نشستن ، خنديدن ، راه رفتن ، كنترل ادرار و مدفوع و دندان در آوردن .

نكات مهمي كه در سنين مختلف بايد مورد توجه و دقت قرار گيرد به شرح ذيل است :

بدو تولد :

-قادر به مكيدن و بلعيدن مي باشد .

– عطسه و سرفه مي كند .

– ادرار و مدفوع مي كند .

يك ماهگي :

-تعقيب نور

دو ماهگي :

-لبخند زدن

-از خود صدا در آوردن

سه ماهگي :

-وقتي او را روي شكم مي گذاريد مي تواند سرش را نگه دارد .

-تعقيب دستهاي شما با چشم خود .

-باز و بسته كردن دستهايش

چهار ماهگي :

-در پاسخ به خنده ديگران مي خندد .

-با چشمها شيء متحرك را تعقيب مي كند .

-دستها را بر روي سينه بهم مي رساند .

-سر خود را به طرف صداها مي چر خاند .

-دستش را براي گرفتن اشياء دراز مي كند .

شش ماهگي :

-شناخت مادر

-اشياء را در دست خود نگه مي دارد .

-ملاج خلفي بسته مي شود .

8 ماهگي :

-بررسي دستها واشيائي كه در دست او قرار داده مي شود .

-زمزمه ميكند و يا با صداي بلند مي خندد .

-گرفتن اشياء

-بدون كمك مي نشيند.

9ماهگي :

-بين 1 تا 3 دندان دارد .

-دادن اشياءاز يك دست به دست ديگر

-مي خزد .

12ماهگي:

-چهار دست و پا راه رفتن

-مي ايستد.

-سعي ميكند راه برود .

-در آمدن تمام دندانهاي پيشين فك بالا .

12تا 18 ماهگي :

-به خوبي راه مي رود .

-اداي چند كلمه ساده

18تا 24 ماهگي :

-به خوبي راه رفته و حتي مي دود .

-شروع به صحبت كردن نموده است .

-بسته شدن ملاج قدامي كودك

2تا 4 سالگي :

-به ازاي هر سال 7 تا 8 سانتيمتر به قد كودك اضافه شده است .

-ادرار و مدفوع خود را خبر مي كند .

-به خوبي حرف مي زند .

-در بازي با همسالان شركت مي كند .

-نام خود را بطور كامل بيان مي كند .

4تا6 سالگي:

-قدش به 110 سانتيمتر رسيده است .

-كنترل ادرار و مدفوع را دارد.

– علاقه به يادگيري

– شناخت چند رنگ اوليه

– برقراري تماس چشمي در زمان صحبت كردن

منحني رشد :

رشد هر كودك در مقابل عوارضي مثل بيماري و تغذيه بسيار حساس است . حساس ترين معيار رشد نيز وزن است با اندازه گيري وزن وپايش رشد هر كودك مي توان سوء تغذيه و يا بيماريها را قبل از آنكه نشانه ها ي آن آشكار شود و يا عوارض بعدي روي سلامت كودك بگذارد كشف نمود .

در هر بار مراقبت كه كودك را وزن مي كنيد بايد وزن او را روي يك منحني بنام منحني رشد رسم كنيد .
منحني رشد هر كودك وسيله اي براي پايش رشد و سلامت كودك و پي بردن به وضعيت تغذيه او و آگاه شدن از بيماريها است .

منحني رشد براي سالهاي اول تا ششم زندگي كودك استفاده مي شود و از محور هاي افقي و عمودي تشكيل شده است .

محور افقي نشان دهنده سن و محور عمودي بيانگر وزن كودك است . محور افقي به 6 قسمت مجزا تقسيم شده وهر قسمت براي يكسال از زندگي كودك در نظر گرفته شده وهر قسمت به 12 ماه تقسيم شده است . براي استفاده صحيح از منحني رشد شرط اساسي و اوليه وزن كردن صحيح و دوره اي كودك است و توزين صحيح به وجود ترازوئي دقيق و سالم وابسته است ،ترازو بايد قبل از توزين هر كودك به دقت تنظيم شود . دقت در خواندن ترازو نيز اهميت دارد .

كودكان بايد در سال اول زندگي هر ماه يكبار ،در سال دوم هر دو ماه يكبار ، در سال سوم هر سه ماه يكبار و در سالهاي بعد تا 6 سالگي هر 6 ماه يكبار وزن شوند . در شرايط مراقبت ويژه و يا بيماري كودك بايد در فواصل مراقبت روتين نيز وزن شود و نقطه وزن كودك در هر بار مراقبت در حضور مادر روي منحني رشد ثبت گردد.

در روي كارت رشد سه نمودار رسم شده است كه از پائين به بالا به ترتيب نماينده صدك سوم ،صدك پنجاهم و صدك نود و هفتم است . به طور طبيعي منحني رشد نيمي از كودكان يك جامعه در بالاي صدك پنجاهم و نيم ديگر در پائين آن قرار مي گيرد .

صدك سوم يعني از هر 100 كودك 3 كودك در زير آن قرار دارند .صدك نود و هفتم يعني از هر100 كودك 97 كودك زير آن و 3 كودك بالاي آن قرار دارند .اين كودكان يا خيلي ريز يا خيلي درشت هستند فاصله صدك سوم تا صدك نود و هفتم را حدود تغيير پذير ي طبيعي مي نامند .

نحوه رسم منحني رشد :

پائين ستونهاي محور افقي محل نوشتن تاريخ تولد و تكرار آن در فواصل ماهانه است به طوريكه بايد در پائين خط عمودي صفر ( اولين خط عمودي سمت چپ )تاريخ تولد كودك به روز /ماه / سال نوشته شود و سپس در پائين خطوط عمودي بعدي تكرار شود .

چنانچه كودكي با وزن تولد 3 كيلو گرم در 27/11/84 متولد شده باشد ، وزن زمان تولد او بايستي در روي اولين خط عمودي سمت چپ منحني و روي عدد 3 نقطه گذاري شود ، حال اگر اولين مراجعه كودك بعد از تولد در تاريخ 8/1/85 ووزن او 5/4 كيلو گرم باشد نقطه وزن كودك بايد در مستطيل بين دو خط 27/12/84 و 27/1/85 (مستطيل دوم )قرار گيرد و چون اختلاف 27/12/84 تا 8/1/85 كمتر از 15 روز است نقطه مزبور بايد در نيمه سمت چپ مستطيل گذاشته شود ، اگر اين اختلاف بيش از 15 روز بود در نيمه راست قرار مي گرفت .

بنابر اين چنانچه كودك در نيمه اول ماه سن خود وزن شود نقطه در سمت چپ مستطيل مربوطه و اگر در نيمه دوم ماه سن خود وزن شد نقطه در سمت راست همان مستطيل ثبت ميشود .

براي تفسير منحني رشد كودك نقطه گذاري صحيح وزن كودك و اتصال اين نقطه به نقطه هاي قبلي اهميت دارد زيرا اتصال اين نقاط به يكديگر روند خطي رشد كودك را بدست مي دهد و تنها در اين حال است كه مقايسه آن با منحنيهاي سه گانه موجود روي كارت رشد ،تفسير منحني و توضيح دادن آن به مادر را ميسر ميكند .

از آنجا كه وقايع مهم زندگي كودك مثل مراحل مهم تكامل و نيز شروع غذاي تكميلي ، قطع شير مادر ، بيماريها و تولد فرزند بعدي مي تواند بر رشد او اثر گذارد ضرورت دارد كه اين حوادث به طور عمودي در ماه مربوط به سن كودك و در بالاي منحني رشد نوشته شود .

تفسير منحني رشد :

تمام اين فعاليتها براي كمك به تفسير منحني رشد و سپس اقدام لازم بر اساس اين تغيير است اگر فقط به رسم منحني اكتفا شود و به مادر در اين زمينه آموزش كافي داده نشود و كودك رها شود نه تنها هيچ كار مؤثري انجام نشده است بلكه در قبال سلامت فعلي و آتي كودك و جامعه مسوول و محكوم خواهيم بود.در تفسير منحني رشد بايد به چند نكته و اصل اساسي توجه داشت :

1-توزين كودك بايد به طور صحيح و دوره اي انجام شود .

2-وزن اندازه گيري شده به طور دقيق در منحني رشد ثبت شود .

3-سير منحني رشد بيش از محل آن اهميت دارد .

4-منحني رشد به درستي تفسير شود و اقدامات لازم انجام گيرد و توصيه ها وآموزشهاي لازم به مادر داده شود .

5- هر كودك منحني رشد مخصوص به خود دارد و مهم اين است كه منحني رشد هميشه رو به بالا و موازي با سه خط سير كند .

سير منحني رشد ممكن است به يكي از سه طريق زير باشد :

1-سير صعودي : چنانچه منحني رشد كودك حركتي رو به بالا و به موازات يكي از منحني هاي سه گانه موجود بر كارت رشد داشت ، رشد مطلوب و پذيرفتني است ، البته اگر حركت منحني رو به بالا به نظر آيد ولي شيب لازم را نداشته باشد (به موازات منحنيهاي مرجع نباشد ) بهتر است كودك تحت مراقبت ويژه قرار گيرد .

2- سير افقي : چنانچه منحني رشد كودك افقي باشد هشدار دهنده است و بايستي كودك را مراقبت ويژه نمود.

چنانچه سن كودك زير 6 ماه است اقدامات زير را انجام دهيد :

در مورد تغذيه با شير مادر تاّ كيد نموده و مادر را در زمينه تغذيه شير خوارش راهنمائي كنيد ودر جهت حل مشكلات مربوط به شير دهي او را آموزش دهيد و 15 روز بعد پيگيري كنيد در صورت بهبود يافتن وضعيت رشد كودك مجدداّ آموزشهاي لازم را به مادر بدهيد و اگر با وجود شير دهي موفق همچنان وزن كودك ثابت ماند و علائم ديگري مبني بر بيماري يا سوء تغذيه نداشت به پزشك ارجاع دهيد ولي چنانچه وزن كودك كاهش يافت و يا علائمي مبني بر بيماري يا سوءتغذيه داشت اورا ارجاع فوري دهيد .

چنانچه سن كودك بالاي 6 ماه است اقدامات زير را انجام دهيد :

در مورد تغذيه با شير مادر و غذاي كمكي آموزشهاي لازم را به مادر بدهيد و مجدداّ 15 روز بعد او را پيگيري كنيد و اگر وضعيت رشد كودك بهبود يافت در مورد ساير مسائل مورد نياز آموزشهاي لازم را به مادر بدهيد ولي چنانچه رشد كودك همچنان ثابت بود و يا كاهش داشت مطابق روش بالا اقدام نمائيد .
3-سير نزولي : حركت رو به پائين منحني رشد كودك بسيار خطر ناك است در اين صورت كودك نياز به ارجاع فوري و كمكهاي فوري درماني و تغذيه اي دارد.

كودكان نيازمند مراقبت ويژه :

1-كودكاني با وزن تولد كمتر از 2500 گرم

2-كودكاني كه در فاصله دو توزين منحني رشدشان موازي با منحنيهاي مرجع نباشد و مرتباّ از ‍آن فاصله گيرد .

3-كودكاني كه منحني رشد افقي يا نزولي دارند .

4-تولد در فاصله كمتر از 2 سال از تولد قبلي

5-دو قلو يا چند قلو

6-كودك داراي نوعي ناتواني (مثل عقب ماندگي ذهني ،بيماري قلبي ،شكاف كام و…)

7-قطع شير مادر تا قبل از 6 ماهگي و تغذيه با شير مصنوعي

8-تاّ خير در تغذيه تكميلي

توجه داشته باشيد در مراقبت ويژه بايد فواصل مراقبت روتين را به نصف تقليل داد ،اين امر در كودكان ، در سال اول زندگي از اهميت ويژه برخور دار است و زمان مراجعات به 15 روز يكبار در ماه مي رسد .

نشانه هاي تاّ خير رشد در سنين مختلف :

قبل از 6 ماهگي : اضافه نشدن وزن (حداقل 500 گرم در ماه )كه بيشتر به علت محروم شدن كودك از شير مادر رخ مي دهد .توصيه هاي زير مفيد است :

-تغذيه انحصاري با شير مادر

-مكيدن پستان در وضعيت صحيح و بطور مكرردر شبانه روز و به مدت نا محدود

-درمان فوري عفونتها

از 6 تا 12 ماهگي : وزن نگرفتن براي 2 ماه كه به دليل ناكافي يا حجيم بودن غذاي كمكي و عفونتهاي شديد و مكرر رخ مي دهد .

توصيه ها:

-تداوم تغذيه با شير مادر در شبانه روز

-دادن غذاي كمكي بر اساس سن كودك بطور صحيح

-پيشگيري از عفونتهاي مكرر و در مان آن

پس از يك سالگي:وزن نگرفتن براي 3ماه كه بيشتر به علت غذاي ناكافي و عفونتهاي شديد ومكرر رخ مي دهد .

توصيه ها :

-تداوم تغذيه با شير مادر تا 2 سالگي و بيشتر

-دادن غذاي بيشتر به كودك از سفره خانواده به شرح زير :

(1) دادن حداقل 5 وعده غذا در روز

(2) بيشتر كردن مقدار غذا در هر وعده

(3) دادن يك وعده غذاي اضافي هنگام بيماري و اضافه كردن كمي روغن به غذاي او

-پيشگيري از عفونتهاي مكرر و در صورت ابتلا ، درمان سريع بيماري كودك